Bluszczów

Liczba mieszkańców: 970
Powierzchnia: 530 ha
Sołtys: Bogdan Zuch
Tel.: 784 694 234
zuch.bogdan@gmail.com
www.bluszczow.eu

Miejscowość Bluszczów w 2010 r. w konkursie "Piękna wieś Województwa Śląskiego" zdobyła zaszczytne - I miejsce w województwie śląskim!

O sołectwie

Z dziejów

O przeszłości pradziejowej świadczy m.in. neolityczna siekierka, znaleziona w Bluszczowie w 1930 r. Początki samej wsi, której nazwę wywodzi się od rośliny (bluszcz pospolity), giną w przysłowiowych „mrokach średniowiecza”. Poznanie dziejów osady utrudnia brak wzmianek źródłowych. W dokumentach wieś pojawia się u schyłku średniowiecza, w 1472 r., 1480 r. oraz 1531 r.

Tymczasem Ludwik Musioł przypuszcza, że wieś mogła istnieć już w XIII w. W średniowieczu stanowiła własność rycerską niejakiego Jana. Nie jesteśmy jednak w stanie określić, kiedy powstała oraz kiedy przestała być wsią książęcą. W sąsiedztwie istniały dość wcześnie inne, niewielkie osady czy przysiołki: Wytrzęsów, Rogowiec, Syrynka oraz Ligotka (zwana Bluszczowską).

Obok wsi istniał tu w czasach nowożytnych duży majątek ziemski. Jego właścicielami byli przedstawiciele starych śląskich rodów, a wśród nich Fragsteinowie i Foglarowie. Od 1711 do I połowy XX w. właścicielami wsi byli Larischowie, którzy władali także sąsiednim Rogowem oraz Syrynką. Larischowie skupili w swoim ręku potężne dobra, położone w rożnych częściach Górnego Śląska. W 1730 r. utworzyli tzw. fideikomis, który uniemożliwiał ich podział.
W sensie politycznym podzieliła je w połowie XVIII w. granica prusko-austriacka. Larischowie rezydowali w Karwinie, tam też znajdowała się dyrekcja całych dóbr, które obejmowały dziesiątki dworów, kopalń i innych zakładów znajdujących się po obu stronach granicy. Larischowie, od 1791 r. - Larisch-Moennichowie, byli pionierami uprzemysłowienia okolic Karwiny. Dostąpili licznych zaszczytów, pełnili wiele ważnych funkcji i urzędów. Zapewne w II połowie XVIII w. zamek w Bluszczowie utracił swoją rolę reprezentacyjnej siedziby rodowej. O jego dawnej świetności świadczyła m.in. znajdująca się w nim prywatna kaplica oraz orkiestra dworska z kapelmistrzem. Od II połowy XVIII w. zamek był już tylko ośrodkiem administracji dóbr, którymi zarządzał na początku XX w. oberinspektor Schenk. Podlegały mu dwory: Bluszczów, Rogów, Gorzyczki i Uchylsko.

W czasach nowożytnych duży majątek bluszczowski podlegał prawdopodobnie działom. U schyłku XVIII w. do bluszczowskiego dworu należały aż 3 folwarki. Starsi mieszkańcy pamiętają zamknięte w czworobok zabudowania dworskie: stary „Zomek”, spichlerz ze stajnią, stodołę, obory, kuźnię oraz czworaki (tzw. but). Zabudowania mieszkalne i gospodarcze folwarków znajdowały się na tzw. Hańdrychowie (Heinrichshof) oraz Kympie - Owczarni (Neuhof), która wzięła nazwę od hodowanych tu w XIX w. kilkuset owiec. Na części Kympy uprawiano winorośl i stąd wzięło się jej określenie mianem Winnej Kępy (Kympy). Poniżej Owczarni znajdował się staw dworski, Bezdzienek. Warto w tym miejscu dodać, że staw o takiej nazwie znajdował się też w lutyńskich dobrach Larischow.

Z ważniejszych urządzeń związanych z dworem warto wymienić funkcjonujące w końcu XVIII w. dwa młyny oraz cegielnię. W okolicy wydobywano też gips, później piasek. Zakupiony przez spółkę „Ślązak” majątek rozparcelowano w latach 30. XX w. Resztki zabudowań dworskich uległy zagładzie w II połowie XX w. Larischowie byli zapewne fundatorami monumentu z figurą św. Jana Nepomucena, stojącego na wzgórzu Kamieniec.

Wieś była do 1945 r. gminą. Wspólnota samorządowa posiadała własną pieczęć. Obok gminy istniał tu również obszar dworski, stanowiący odrębną jednostkę administracyjną, a zlikwidowany w latach 20. XX w. i wcielony do gminy. Uprawnienia administracyjno-policyjne w stosunku do zamieszkującej go ludności, pozbawionej samorządu, należały do właściciela majątku ziemskiego.

U schyłku XVIII w. żyły w wiosce 223 osoby, w tym 5 siodłoków oraz 57 zagrodników i chałupników. W 1940 r. gmina liczyła 617 mieszkańców. W 1945 r. Bluszczów wszedł w skład gminy Bełsznica. W 1954 r. znalazł się w gromadzie Rogów, a w 1973 r. w gminie Gorzyce. Jeszcze w 1910 r. stało w Bluszczowie, wśród 52 domów, kilka drewnianych, krytych słomą. Mieszkańcy wsi trudnili się rolnictwem. Na przełomie XIX i XX w. miejscowość rozwijała się: w latach 1902-1903 zbudowano szkołę, w latach 1907-1908 zbudowano i poświęcono murowaną kaplicę. Krajobraz uzupełniły familoki kopalni Anna i zbudowana w latach 1914-1916 linia kolejowa Olza-Pszów, z przystankiem oraz mostem nad torami w Bluszczowie. W latach 1924- 1925 oddano do użytku linię Bluszczów-Brzezie. W 1926 r. wieś zelektryfikowano. Likwidacja obszaru dworskiego oraz parcelacja majątku umożliwiła rozwój przestrzenny. W I połowie XX rozwijało się życie społeczne, powstała Ochotnicza Straż Pożarna oraz Kółko Rolnicze. Powstańcze tradycje kultywował Związek Powstańców Śląskich, którego staraniem utworzono w Bluszczowie niewielki park, zwany potocznie Olszynką. W jej sercu zbudowano w 1928 r. pomnik dla upamiętnienia zwycięskiej powstańczej ofensywy, która ruszyła z tego miejsca w 1921 r. Po II wojnie światowej następował dalszy rozwój wsi. Po wojnie działały tu chory Cecylia i Halka. Członkowie pierwszego występowali na centralnych dożynkach w Poznaniu. Od wielu lat działa prężnie Koło Gospodyń Wiejskich oraz Ochotnicza Straż Pożarna. Warto w tym miejscu wspomnieć o kilku mieszkańcach. Dworski „kolorz” Gawlina był bratem biskupa polowego Wojska Polskiego Józefa Gawliny. Strażnikiem pamięci czasów minionych i powstańczej tradycji był Maciej Rybka - górnik kopalni „Anna”, poeta i kronikarz. „Legendą” Bluszczowa jest już dziś Elżbieta Iksal, zasłużona członkini Kół Gospodyń Wiejskich. W Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Raciborzu pracował dr Augustyn Leśnik.

Musisz zobaczyć

Park „Olszynka” to niewielki, bo zajmujący powierzchnię około 1,1 ha, ale bardzo urokliwy park z pomnikiem powstańczym, założony w okresie międzywojennym przez Związek Powstańców Śląskich. Po ostatniej wojnie nazwano oficjalnie Olszynkę Parkiem Weteranów Powstań Śląskich. Mieszkańcy wsi nazywają park Olszynką - od porastającej ją olszy czarnej (Alnus glutinosa - 26 %). Występują tu także w dużych ilościach: leszczyna pospolita, klon zwyczajny, jarząb pospolity, jesion wyniosły, dąb szypułkowy, brzoza brodawkowata (łącznie 15 gatunków drzew i krzewów). Roślinność rozwija się w naturalny sposób, charakteryzuje ją duże zagęszczenie. Wiele gatunków posiada wartość ozdobną, niektóre okazy osiągnęły rozmiary pomnikowe, np. kilka dębów szypułkowych. Warte uwagi jest też rozległe stanowisko zawilców.
Niezwykłe ukształtowanie terenu Olszynki (wąwozy i skarpy) jest w dużej mierze dziełem człowieka. Prawdopodobnie w dawniejszych czasach prowadzono tu jakieś wydobycie, potem teren uległ kolejnym przekształceniom przy okazji budowy drogi. 23 V 1921 r. z okolicy bluszczowskiej Olszynki i figury św. Jona (wzgórza Kamieniec) ruszyła do zwycięskiego boju, po wcześniejszym przerwaniu powstańczego frontu, powstańcza kontrofensywa. W 1928 r. staraniem miejscowego Związku Powstańców Śląskich stanął tu pomnik dla upamiętnienia tego wydarzenia. Uporządkowana Olszynka przypominała odtąd park. Bluszczowski pomnik składał się z cokołu, posadowionej na jego szczycie kuli i spoczywającym na niej orle. Na cokole umieszczono napis (prawdopodobnie): „Nie rzucim ziemi skąd nasz rod Bóg Honor Ojczyzna”. W Olszynce znajdowała się także strzelnica. W okresie międzywojennym w Olszynce odbywały się liczne imprezy i uroczystości. W czasie wojny gromadzili się tutaj w niedzielne przedpołudnia członkowie hitlerowskiej organizacji SA, pochodzący z Raciborza lub pobliskich wiosek, także z samego Bluszczowa. Zjeżdżali w kilku samochodach i urządzali tu prawdopodobnie ćwiczenia strzeleckie, o czym świadczyły znajdowane przez dzieci łuski. Po wojnie pomnik odbudowano i urządzono tu Park Weteranów Powstań Śląskich, w którym organizowano koncerty, festyny, dożynki, zloty zuchów i harcerzy oraz biwaki. W 1975 r. wystąpił zespół „Meteor” z czeskiego Bogumina.
Wzgórze Kamieniec, z którego rozpościera się piękny widok na dolinę Odry, jest jednym z pięciu legendarnych wzniesień, pośród których miała powstać wioska. Góruje na nim barokowa figura św. Jana Nepomucena. Jedna z legend głosi, że okazały pomnik postawiono na pamiątkę bratobójczego pojedynku dwóch braci, w którym dwaj uczestnicy zabili się nawzajem. Figurę miała postawić ich siostra. Inna legenda głosi, że wzgórze łączył podziemny tunel z zamkiem rycerzy - zbójników w Ligotce. W dawnych wiekach grzebano na wzgórzu osoby, którym odmówiono katolickiego pochowku (np. w 1694 r. pochowano tu kobietę wyznania luterańskiego, która prawie nigdy nie przychodziła do kościoła). Przed wiekami pochowek w polu, pod płotem czy przydrożnym krzyżem nie należał do rzadkości. W 1945 r. pogrzebano tu naprędce i bardzo płytko kilkaset ciał żołnierzy radzieckich, którzy polegli w zaciętych walkach. Niebawem ziemia zaczęła się podnosić. Zwłoki poległych ekshumowano i przeniesiono na cmentarz wojenny.
Figura św. Jana Nepomucena powstała prawdopodobnie w latach 30. XVIII w., najpóźniej przed połową XVIII w. Autorstwo przypisuje się Johanowi Melchiorowi Oesterreichowi (lub jego uczniom), który był jednym z najwybitniejszych rzeźbiarzy epoki baroku na Śląsku. Nepomucen - jak piszą historycy sztuki - daje jałmużnę żebrakowi. Nie zwracają jednak uwagi na budzący wątpliwości wyjątkowo przyzwoity stan odzienia i obuwia mężczyzny - ''żebraka" (płaszcz, spodnie i wiązane buty). Tymczasem jeszcze w okresie międzywojennym biedniejsi wieśniacy chodzili w mocno zdartym obuwiu a nawet boso! Może więc ów mężczyzna nie jest żebrakiem ale np. rzemieślnikiem (i chodzi o akt zapłaty a nie jałmużny)? Barokowa grupa figuralna została osadzona na postumencie spoczywającym na cokole. Zatarciu uległ umieszczony na nim napis. Postument ujmują późniejsze rzeźby świętych franciszkańskich (świętego Antoniego Padewskiego i św. Franciszka w strojach zakonnych), wieńczy go gzyms. Rzeźby świętych zajęły miejsca po skutych wolutach. Posadowiona nad nim grupa unosi się na skłębionych obłokach.
Święty Jan Nepomucen lewą ręką przyciska do piersi krucyfiks, prawą unosi nad kapeluszem klęczącego mężczyzny. W palcach trzyma monetę. Święty jest ubrany w strój kanonika (długa sutanna zapinana na guziki, komża, narzucona na ramiona, almucja z kapturem, biret na głowie, nad nim aureola z pięcioma gwiazdkami). Pochylony mężczyzna klęczy na prawym kolanie i trzyma oburącz zdjęty z głowy kapelusz. Przez prawe ramię ma przewieszony na plecach tobołek.
Pełnoplastyczne dzieło zostało wyrzeźbione w drobnoziarnistym piaskowcu o kilku barwach: mlecznej, różowej i szarej. Zachwyca proporcjami, znakomitym modelunkiem i dbałością o najdrobniejsze detale. W ostatnim czasie zabytek doczekał się fachowej renowacji (w 2001 r.) i naukowego opracowania.
Neogotycka kaplica w centrum wsi, przy ul. Powstańców, pochodzi z 1907 r. Ufundowali ją bezdzietni gospodarze Benedykt i Marianna Machnikowie. Została poświęcona w 1908 r., w jej wieżyczce zawieszono dzwonek z 1886 r., który znajdował się w szkole, a pierwotnie na słupie przy jednym z domów. Ceglaną kaplicę wzniesiono na planie prostokąta. Obiekt posiada oszkarpowane narożniki, otwory drzwiowy i okienne zamknięte ostrołukowo, szczyt zdobiony (wąskimi okienkami szczelinowymi, rozetami, krzyżami i plakietkami wykonanymi z kolorowej glazurowanej cegły), dwuspadowy dach pobity blachą, a nad nim wieżyczkę sygnaturki z latarnią i hełmem piramidalnym z okapem.
Nad wejściem jest umieszczony napis Ave Maria. Wewnątrz ołtarz z aranżacją groty z Lourdes z figurami Matki Boskiej i św. Bernadety. Przy ścianach umieszczono figury św. Jana Nepomucena i św. Anny. W 1969 r. kaplicę gruntownie wyremontowano.
Kaplica z nieistniejącego Kamienia nad Odrą została przeniesiona do Bluszczowa na ul. Kamieńską i poświęcona w 2000 r. Jej fundatorami byli Klara i Innocenty Oczadłowie, została zbudowana w 1935 r. To obiekt na planie prostokąta, z dachem dwuspadowym krytym dachówką. Posiada fasadę opiętą pilastrami, które przechodzą w schodkowany szczyt (w nim okulus). Otwory drzwiowy i okienne są zamknięte półkoliście. We wnętrzu umieszczono polichromowaną rzeźbę św. Antoniego z Dzieciątkiem. W ścianę kaplicy wmurowano tablicę z inskrypcją upamiętniająca fundatorów oraz przeniesienie kaplicy. Warto przytoczyć jej końcowy fragment: Bóg zapłać mieszkańcom Kamienia, którzy opuszczając domy rodzinne, umożliwili budowę polderu Buków, aby uchronić przed powodzią swoich sąsiadów.
Kamień nad Odrą posiadał stary, średniowieczny rodowód. Mógł powstać przypuszczalnie w XIII w. W końcu XVIII w. mieszkało tu kilkadziesiąt osób. Przez wieki należał do właścicieli Tworkowa, położonego po drugiej stronie rzeki Odry. W 1965 r. mieszkało tu około 400 osób. Z powodu zakazu budowy nowych domów wieś pustoszała (w 1994 r. liczyła około 100 osób). Zalane wodą malownicze wyrobiska pożwirowe stanowiły popularne jeszcze w latach 80. XX w. miejsce wypoczynku. Podczas powodzi w lipcu 1997 r. woda zerwała z miejscowej żwirowni z cum dwie barki (o nośności po 400 ton). Wody powodziowe zniosły je w kierunku Bluszczowa, gdzie utknęły niedaleko domów mieszkalnych, nie czyniąc szkód.
Po powodzi 1997 r. rozpoczęła się budowa Polderu Buków, wyburzano domostwa, do Bluszczowa przeniesiono krzyż i kaplicę. Do Kamienia należały maleńkie przysiołki: Zawodzie - Kampka oraz Kamieńszczok. Teren wysiedlonej wioski znalazł się w czaszy polderu.
W miejscowości dwa wartościowe krzyże przydrożne: Boża Męka (przy skrzyżowaniu ul. Środkowej z ul. Powstańców, przeniesiona w 2000 r. z Kamienia nad Odrą, ufundowana przez Annę i Józefa Klonów w 1946 r.; krzyż umieszczono na dwukondygnacyjnym postumencie z tablicą: Jezu ufam Tobie; w górnej części postumentu wnęka z figurką Matki Boskiej Bolesnej, zamknięta trójlistnie); Krzyż Gminny (przy skrzyżowaniu ulic Wiejskiej i Powstańców, został ufundowany przez gminę Bluszczów w 1885 r. i zrekonstruowany po częściowym zniszczeniu w czasie frontu w 1945 r.).