Bełsznica

• Liczba mieszkańców: 1180
• Powierzchnia: 556 ha
• Sołtys: Eugeniusz Katryniok
• Tel.: 791 534 864
• www.bełsznica.pl

O sołectwie

Z DZIEJÓW

Wioska, położona na skraju Płaskowyżu Rybnickiego (i częściowo w dolinie Odry),

istniała prawdopodobnie już w pierwszej połowie XIII w. Pojawia się w źródłach m.in. w 1393 r.

Jej nazwa pochodzi prawdopodobnie od wyrazu bełk (bełch) - który w języku staropolskim

oznaczał błoto, muł, głębię lub wir wodny.

 W średniowieczu wieś stanowiła własność rycerską min. Strzeli, Pelki oraz Długosza.

Później wchodziła w skład dużego majątku ziemskiego - majoratu bogumińskiego, a potem

jego pruskiej części, która do 1802 r. pozostawała w ręku Donnersmarcków. W XIX w. tutejszy

dwór dzielił losy Gorzyc. Zamknięte w czworobok zabudowania dworskie (folwarczne) pokazano

na mapie z 1827 r. Mniej więcej w tym czasie, gdy właścicielem wsi był baron Gruttschreiber,

uwłaszczono chłopów. Pola dworskie, m.in. przy dzisiejszej ulicy Czyżowickiej, parcelowano w

okresie międzywojennym. Wycięto wtedy wiele wartościowych okazów drzew.

 Wieś należała do parafii rogowskiej, od 2001 r. jej część przyłączono do parafii w

Osinach. W latach 20 XIX w., dzięki fundacji ks. dziekana Błaszczoka powstała w Bełsznicy

szkoła, która funkcjonowała do II połowy XX w. Uczyli w niej znakomici nauczyciele: Anton

Onderka - autor niezwykle popularnego elementarza polsko-niemieckiego i śmiałej odezwy w

okresie Wiosny Ludów; Alojzy Kotschy - znakomity botanik, który w kronice szkolnej opisał

dziesiątki rzadkich roślin oraz Józef Musioł - prawnik, literat, sędzia Sądu Najwyższego.

 Bełsznica była siedzibą gminy, posiadała pieczęć napisową, bez godła. W końcu XVII w.

w metrykach występują m.in. chłopi o znanych również dziś nazwiskach: Buchta, Suchanek,

Smołka, Widenka. Około 1780 r. było tu pięciu siodłaków, dziewięciu zagrodników i 18

chałupników. W 1845 r. w 65 domach żyło 365 osób, a w 1871 r. - 486 mieszkańców (łącznie z

koloniami i domkami leśnymi).

 Na terenie dawnej wsi istniały oprócz drewnianych, krytych słomą domostw zabudowania folwarczne, młyn, karczma i kilka stawków. Poniżej

wsi znajdowały się w dolinie Odry potężne stawy, a wśród nich wielki staw olzański. Osuszono je w XIX w. Pozostały po nich długie groble i

powstała na ich terenie w pierwszej połowie XIX w. Kolonia Gruttschreiber (zwana też Groblą), w której w 1871 r. było 10 domów i 52

mieszkańców. Tę część wsi nazywa się do dziś Bełskimi Stawami. W 1880 r. i 1997 r. Stawy zalały potężne powodzie. Dużo mniejszą była

kolonia Młynisko z trzema domkami i 19 mieszkańcami. Na przełomie XIX i XX w. liczne drewniane budynki padły pastwą ognia.

 W latach 30 XX w. powstała w Bełsznicy znakomita Nadodrzańska Okręgowa

Spółdzielnia Mleczarska, a wieś zelektryfikowano. Planowano budowę suszarni śliwek. W związku z tym przystanek kolejowy Gorzyce (Śląskie),

na zbudowanym w latach 80 XIX w. połączeniu kolejowym z Wodzisławia do Chałupek, przemianowano na Bełsznica.

 Przez stulecia istniało tu wolne sołectwo, które należało do rodziny Smołków. W

posiadaniu ich potomków znajduje się do dziś dokument z końca XVII w., datowany na zamku

w Boguminie, który potwierdza wcześniejsze przywileje, z 1496 i 1499 r.

 W okresie międzywojennym naczelnikiem gminy Bełsznica był rolnik Leon Smołka,

spółdzielca, prezes Śląskiej Izby Rolniczej. Rozwijało się rolnictwo, do bogatych gospodarzy

należeli m.in. Juzkowie. Z ich rodu wywodzili się księża, liczne siostry zakonne, niemiecki

urzędnik ministerialny i znany działacz Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, Rudolf Juzek,

który w 1945 r. służył w 1 Armii Wojska Polskiego.

 Mieszkańcy walczyli na wielu frontach II wojny światowej. W 1945 r. toczyły się tu

zacięte i krwawe walki. Po wojnie powstał we wsi m.in. budynek Gminnej Spółdzielni

„Samopomoc Chłopska” z salą, zakończyła działalność szkoła. Działa tu m.in. klub sportowy

„As”. Upadła niestety znakomita spółdzielnia mleczarska. W części jej budynków prowadzi

produkcję firma „Smaczek”. W Bełsznicy istnieją dwie stajnie i gospodarstwa agroturystyczne -

Justyny Daczko (na Stawach) oraz "Kasztanka" rodziny Panków. Pracownię rzeźbiarską prowadzą Burszykowie. W ich kawiarni odbywały

się spotkania z pisarzami, wernisaże. Gościli tu polscy i czescy plastycy.

MUSISZ ZOBACZYĆ

• Las Rogowsko-Czyżowicko-Bełsznicki - to jeden z większych kompleksów leśnych na

ziemi wodzisławskiej, położony między Rogowem, Bełsznicą i Czyżowicami. Położenie na

krawędzi Płaskowyżu Rybnickiego skutkuje znacznym zróżnicowaniem wysokości terenu oraz

występowaniem głębokich jarów będących min. efektem rozcinania stoków wzniesień przez

cieki wodne. Te walory powodują, że las pełni funkcje rekreacyjne, zwłaszcza w części

zagospodarowanej w okolicy Czyżowic - „Szwajcaria Czyżowicka” oraz Rogowa - Park Leśny u

Kaczyny. Z kolei fragment lasu w okolicy Bełsznicy (Buczyna Bełsznicka lub Las Bełsznicki)

bywa nazywany „perełką śląskiej przyrody” (dr hab. Andrzej Urbisz), z uwagi na to, że

występują tu naturalne lasy liściaste (buczyny i grądy) oraz kilkadziesiąt rzadkich i 21

chronionych gatunków roślin. Są wśród nich buławnik mieczolistny i wielkokwiatowy,

cieszynianka wiosenna, kruszczyk siny i szerokolistny, lilia złotogłów, podkolan biały, skrzyp

olbrzymi, wawrzynek wilczełyko, zimowit jesienny. O wartości kompleksu decyduje nie tylko

występowanie tu rzadkich i zagrożonych wyginięciem roślin, ale także obecność lasów

liściastych - buczyn i grądów, które na płaskowyżu należą do rzadkości. Postuluje się ochronę

rezerwatową lasu jako jednego z najcenniejszych tego typu obszarów na płaskowyżu

rybnickim, ewentualne powiększenie Parku Krajobrazowego "Cysterskie Kompozycje

Krajobrazowe Rud Wielkich". O naszym Belschnitzer Wald pisali przed 100-laty znakomici

przyrodnicy Alojzy Kotschy i Teodor Schube. W Herbarium Muzeum Przyrodniczego

Uniwersytetu Wrocławskiego znajdują się arkusze zielnikowe wykonane przez Kotschego.

Zawierają one okazy koniczyny żółtobiałej oraz przetacznika pagórkowego, znalezione w

okolicach Bełsznicy i Rogowa. W ostatnim czasie badania prowadzili tu Tadeusz Krotoski i

wspomniany dr hab. Andrzej Urbisz.

• Gniazdo bociana białego, zapewne najstarsze na terenie gminy Gorzyce znajduje się na

Stawach (przy ul. Wałowej). Było wzmiankowane w literaturze przedmiotu przed 1939 r.

• Wały, czyli groble na Stawach. Biegną po nich drogi. To pozostałość po dawnych stawach.

Spróbujmy wyobrazić sobie dzisiejsze Stawy wypełnione wodą. Tak właśnie wyglądały przed

wiekami. Z drobną różnicą - nie były zabudowane. I dziś woda często podtapia, wdziera się na

posesje i do piwnic.

• Kaplica neogotycka na Stawach pochodzi z przełomu XIX w. i XX w., została wzniesiona z

czerwonej cegły na planie kwadratu, posiada dwuspadowy kryty blachą dach, pd jego okapem

fryz kostkowy. Sam szczyt posiada obramienie schodkowe. Ściany posiadają podziały ramowe,

otwory okienne i drzwiowy zamknięte półkoliście. We wnętrzu zachował się ciekawy fragment

cokołu starszego pomnika (figury lub krzyża?) z płaskorzeźbą Matki Bożej.

Znajduje się tu również współczesna figura Najświętszej Maryi Panny. Kaplicy dodają uroku 4

lipy drobnolistne.

• Krzyż kamienny, tzw. Boża męka z ok. 1900 r. stoi przy skrzyżowaniu ulic Raciborskiej i

Wałowej. Składa się z postumentu zwieńczonego gzymsem, w ostrołukowej wnęce figura MB

Bolesnej. Ramiona krzyża zakończone są dwulistnie. Od ulicy odgradza go kuty płotek.

• Dawna szkoła powstała w I połowie XIX w., była wielokrotnie przebudowywana jednak bryła budynku pozostała do dziś. Uczyło w niej kilku znakomitych nauczycieli.
• W miejscowości zachowało się kilka parterowych, murowanych z cegły budynków

mieszkalnych z końca XIX w. i I połowy XX w. zbudowanych na planie wydłużonego

prostokąta, usytuowanych kalenicowo, o dwuspadowych dachach krytych dachówką,

symetrycznych fasadach 3 lub 5-cio osiowych, min. przy ul. Raciborskiej: nr 18 i 26 -

otynkowane, z zachowaną zabytkową okienną stolarką skrzynkową posiadają skromny detal

ograniczony do pseudobonii, pasów cokołu i gzymsu oraz akcentowania otworów okiennych i

drzwiowych; nr 31 - dom z 1909 r., zbudowany przez bogatego gospodarza Siedloczka,

posiada bogatą dekorację tynkową: obramienia szczytu, okien i drzwi, gzyms podokapowy;

nad oknami belkowanie z reliefami i motywem girland; na osi domu wystawka o linii falistej z

kulami w narożnikach i sterczyną w zwieńczeniu; posiada rustykowane narożniki i dwuspadowy

dach kryty dachówką.

• Obelisk w Parku im. Leona Smołki (za restauracją Gminnej Spółdzielni „Samopomoc

Chłopska”) przypomina o bogatych spółdzielczych tradycjach miejscowości.